dr Marek Ruciński
Duże obciążenie składkami na ubezpieczenie społeczne oraz składką zdrowotną skłania przedsiębiorców prowadzących jednoosobowe działalności gospodarcze i wspólników spółek do poszukiwania innych sposobów wypłaty wynagrodzenia niż bezpośrednia wypłata zysku. Wspólnikom spółek z ograniczoną odpowiedzialnością można polecić rozważenie posłużenia się tzw. powtarzającymi się świadczeniami niepieniężnymi wspólników.
Powtarzające się świadczenia wspólników
Kodeks spółek handlowych przewiduje dla spółek z ograniczoną odpowiedzialnością wyjątkowy, względem innych typów spółek, mechanizm współpracy wspólników ze spółką. Polega on na zobowiązaniu wspólników do dokonywania powtarzających się świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki w zamian za określone wynagrodzenie.
Rodzaj i zakres tych świadczeń powinien zostać określony w umowie spółki, co oznacza, że wprowadzenie tego wymogu wiąże się z koniecznością dokonania zmiany umowy spółki w formie aktu notarialnego oraz rejestracji w rejestrze przedsiębiorców KRS; w przypadku bowiem spółek z o.o. zmiana umowy spółki wymaga zarówno podjęcia uchwały w formie aktu notarialnego jak również wpisu do KRS mającego charakter konstytutywny (prawnokształtujący). Oznacza to, że zmiana jest skuteczna z chwilą wpisu do KRS.
Korzyści
Podstawową korzyścią związaną z nałożeniem na wspólników obowiązku dokonywania powtarzających się świadczeń niepieniężnych jest zwolnienie otrzymywanego za nie wynagrodzenia ze składek społecznych oraz składki zdrowotnej. Jedynym obciążeniem publicznoprawnym pozostaje podatek dochodowy od osób fizycznych, rozliczany według skali podatkowej. Ponadto, wynagrodzenie wspólnika stanowi dla spółki koszt uzyskania przychodu.
Dodatkową korzyścią związaną ze świadczeniami jest to, że wynagrodzenie wspólnika należne jest od spółki nawet w przypadku, gdy sprawozdanie finansowe nie wykazuje zysku. Oznacza to, że z perspektywy należności, wspólnik dokonujący świadczeń traktowany jest jak osoba trzecia, całkowicie niezależny kontrahent, któremu trzeba zapłacić, bez względu na wynik finansowy spółki. Jest to bardzo duża zaleta świadczeń niepieniężnych w porównaniu do dywidend. W pewnych przypadkach ograniczeniem może być jednak zakaz zwrotu wkładów na rzecz wspólników. Wyraża go art. 189 Kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z tym przepisem spółka nie może zwracać wspólnikom ich wkładów w czasie trwania spółki oraz nie może dokonywać na ich rzecz wypłat pod jakimkolwiek tytułem z kwot potrzebnych na pokrycie kapitału zakładowego. Tak więc w sytuacji, gdy majątek spółki wynosi mniej niż kwota jej kapitału zakładowego, nie jest możliwe dokonywanie żadnych wypłat na rzecz wspólników, w tym także tytułem wynagrodzenia za powtarzające się świadczenia niepieniężne.
Istota świadczeń
Podstawowa zasada dotycząca świadczeń niepieniężnych polega na tym, że świadczenia muszą mieć charakter powtarzalny, ale nie ciągły. Rozróżnienie to ma charakter fundamentalny, ponieważ w przypadku świadczeń ciągłych istnieje wysokie ryzyko zakwalifikowania ich przez NFZ i ZUS jako umowy zlecenia, co wiąże się z pełnym oskładkowaniem.
Różnicę między powtarzalnością a ciągłością najlepiej przedstawić na przykładzie: opieka informatyczna i dokonywanie kopii zapasowych jest świadczeniem ciągłym. Przeprowadzanie 2 okresowych przeglądów IT w kwartale oraz wykonywanie 4 kopii zapasowych w miesiącu jest już świadczeniem powtarzalnym. Różnica polega zatem na tym, że świadczenia powtarzalne nie wiążą się ze stałym pozostawaniem w gotowości do świadczenia usług ani z obowiązkiem ich przeprowadzania permanentnie lub w określonych godzinach. Warto, aby czynność miała charakter zamknięty, a jej spełnienie nie było mierzone czasem. Zaakcentowaniu powtarzalnego charakteru dobrze służy określenie w umowie spółki częstotliwości np. 1 raz w tygodniu, dwa razy na kwartał itp.
Warunki
Powtarzające się świadczenia niepieniężne muszą spełniać kilka warunków, aby były zgodne z prawem oraz opłacalne dla spółki i jej wspólników.
Przede wszystkim świadczenia niepieniężne powinny być rzeczywiście wykonywane. Trzeba zdecydowanie odradzać posługiwanie się tą instytucją jako dodatkowym, pasywnym sposobem na dokonywanie wypłat ze spółki. Działanie takie jest sprzeczne z prawem i może zostać bardzo łatwo podważone przez organy kontrolujące. Zarówno spółka jak i wspólnik powinni zatem dysponować dowodami wykonywanych świadczeń, takimi jak chociażby korespondencja mailowa, przekazane projekty, raporty, zestawienia czy inne dokumenty.
Po drugie, wynagrodzenie należne wspólnikowi nie może być wyższe od wynagrodzenia rynkowego za czynności podobnego typu. Nie jest zatem możliwe dowolne określanie wysokości wynagrodzenia; wspólnicy spółki powinni poprzedzić wdrożenie systemu świadczeń niepieniężnych analizą opłacalności z perspektywy wysokości stawek przyjmowanych w obrocie gospodarczy za czynności, które mają wykonywać wspólnicy.
Ograniczenie w zbywaniu udziałów
Główne założenie, na którym opiera się idea świadczeń niepieniężnych wspólnika spółki z o.o., polega na uznaniu, że wykonywanie określonych działań przez określoną, oznaczoną osobę, ma dla spółki wyjątkowo cenny, czasem wręcz niepowtarzalny charakter. W tej relacji między spółką a wspólnikiem nie chodzi jedynie o ekwiwalentność ich świadczeń względem siebie, ale w dużej mierze również o osobiste dokonywanie tych świadczeń przez wspólnika.
Konsekwencją tego punktu widzenia jest wprowadzenie ustawowego ograniczenia zbywania udziałów. Zbycie udziałów, z którymi związane są obowiązki dokonywania świadczeń niepieniężnych, wymaga, co do zasady, zgody spółki wyrażonej przez zarząd. W przypadku braku takiej zgody, wspólnik zamierzający zbyć udziały może zwrócić się do sądu rejestrowego z wnioskiem o zastępcze wyrażenie zgody, o ile zachodzą ważne powodu ku temu. Warto podkreślić, że jest to jednak mechanizm domyślny, a umowa spółki może przewidywać wyłączenie w całości obowiązku uzyskania zgody spółki na zbycie udziałów.
Podsumowanie
Instytucja powtarzających się świadczeń niepieniężnych nie jest z pewnością idealnym remedium pozwalającym dokonywać nieoskładkowanych wypłat we wszystkich sytuacjach. Jednakże w przypadkach, w których wspólnicy spółek z o.o. rzeczywiście wykonują lub planują wykonywać określone czynności na rzecz swoich spółek, należy zdecydowanie rekomendować rozważenie sformalizowania zasad dotyczących tych świadczeń w umowie spółki oraz wprowadzić system rynkowego wynagrodzenia za nie, co pozwoli na otrzymanie płatności zgodnych z prawem oraz zwolnionych ze składek ZUS.
