Joanna Grynfelder
Coroczne sprawozdanie Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF) z realizacji ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (ustawa AML) jest podsumowaniem nie tylko działalności GIIF w 2022 r., ale również pozostałych uczestników polskiego systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy, którego skuteczność można przeanalizować na podstawie opublikowanych informacji. Oprócz danych dotyczących aktywności GIIF, dokument zawiera liczne dane statystyczne dotyczące instytucji obowiązanych oraz funkcjonowania rynku finansowego i jego zagrożeń co sprawia, że może on być ciekawą lekturą nie tylko dla osób, które na co dzień zajmują się tematyką „pralni”, natomiast w niniejszym podsumowaniu skupię się na omówieniu danych analitycznych.
W 2022 r. GIIF otrzymał rekordową liczbę 4505 zawiadomień opisowych o działalności i transakcjach podejrzanych, które w przekonaniu zgłaszającej instytucji mogą być związane z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu, co stanowi aż 17% wzrost względem roku 2021 r. 4280 zawiadomień przekazały instytucje obowiązane (w tym aż 3086 w trybie art. 74 ustawy AML i 430 z art. 86 ustawy AML), 208 przekazały jednostki współpracujące, a 17 pochodziło z innych źródeł.
Zawiadomienia w trybie art. 86 ustawy AML skutkowały blokadą przez GIIF 392 rachunków na kwotę 110 mln zł oraz wstrzymaniem 37 transakcji na łączną kwotę ponad 5,17 mln zł. Z własnej inicjatywy GIIF dokonał blokad 317 rachunków na kwotę 44,2 mln zł oraz wstrzymał 6 transakcji o wartości 228 tys. zł. Do tej liczby należy dodać 6 blokad rachunków o równowartości 6,3 mln zł. z inicjatywy GIIF, a z zrealizowanych przez zagraniczne jednostki analityki finansowej.
Równocześnie o 11,5% w porównaniu z 2021 r. spadła liczba postępowań analitycznych dotyczących podejrzenia prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, których GIIF w 2022 r. wszczął 2166. Na ich podstawie GIIF przekazał do prokuratur 326 zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania pieniędzy (głównych) oraz 320 tak zwanych zawiadomień uzupełniających. Kwota wartości majątkowych, których dotyczyły zawiadomienia główne przekazane do prokuratur w 2022 r. wyniosła ponad 2,87 mld zł, a zawiadomień uzupełniających 0,5 mld zł. 56% zawiadomień głównych stanowiły zawiadomienia dotyczące podejrzenia prania pieniędzy mające związek z oszustwami i wyłudzeniami, w tym: inwestycyjnymi, polegającymi na doprowadzaniu osób fizycznych, często obcokrajowców, do niekorzystnego rozporządzania mieniem poprzez oferowanie tym osobom fikcyjnych inwestycji głównie w kryptowaluty; związanych z podszywaniem się pod inną osobę lub pod kontrahenta i przekonywanie głównie podmiotów gospodarczych do zlecenia płatności na rachunki oszustów; związanych z wyłudzeniem danych dostępowych do produktów finansowych lub innych poufnych informacji umożliwiających kradzież środków. Ponadto 26% zawiadomień dotyczyło przestępstw skarbowych, a 6% przemytu i nielegalnego handlu. Znacząco, w porównaniu do 2021 r., wzrosła liczba powiadomień GIIF do jednostek współpracujących, których było 412, głównie do policji (informacje o podejrzeniu popełnienia przestępstw innych niż pranie pieniędzy i finansowanie terroryzmu), Krajowej Administracji Skarbowej (podejrzenia popełnienia przestępstw skarbowych związanych z podatkiem od towarów i usług) i Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (dane o transakcjach, które mogły mieć związek z podejrzeniem czynu zabronionego, którego zbadania należy do kompetencji Agencji).
W trybie art. 72 ustawy AML do GIIF przekazano informacje o 42,90 mln transakcji ponadprogowych (ponadprogowa: której równowartość przekracza 15 000 euro), które zostały poddane analizie pod kątem powiązań z podmiotami podejrzewanymi o finansowanie terroryzmu lub podmiotami pochodzącymi z krajów wysokiego ryzyka/objętych sankcjami) i stanowiły pomocne źródło danych w postępowaniach analitycznych GIIF i jednostek współpracujących.
W 2022 r. GIIF na podstawie informacji otrzymywanych od jednostek współpracujących, informacji o instytucji obowiązanych, a także informacji lub wniosków przekazywanych przez zagraniczne jednostki analityki finansowej wszczął 7 postępowań analitycznych dotyczących transakcji, które potencjalnie mogły mieć związek z finansowaniem terroryzmu oraz otrzymał od ABW 15 wniosków o udzielenie informacji o osobach i podmiotach, co do których zachodziło podejrzenie finansowania terroryzmu, jak również przekazał do Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego 11 powiadomień.
Oprócz danych analitycznych, w sprawozdaniu znajdują się opisy przykładowych analiz, w tym prania pieniędzy pochodzących z wyłudzeń, obrotu kryptowalutami, „na słupa” z wykorzystaniem zakładów bukmacherskich, piramidy finansowej, wymuszenia, pomocy charytatywnej, oszustw podatkowych czy też posługiwania się podrobionymi dokumentami.
W roku 2022 przed sądami powszechnymi rozpoczęto jedynie 316 postępowań karnych wobec 823 osób, które były oskarżone o przestępstwo prania pieniędzy, z czego 236 osób zostało prawomocnie skazanych, a 547 osób zostało skazanych w pierwszej instancji. W toku prowadzonych postępowań, dokonano zabezpieczeń majątkowych o łącznej wartości 2 883 999 zł. Ponadto, wydano orzeczenia o zajęciu wartości majątkowych w kwocie 397 000 zł oraz orzeczeniu przepadku mienia o łącznej wartości 213 043 034 zł. W minionym roku nie rozpoczęło się w sądzie żadne postępowanie karnego związane z przestępstwem finansowania terroryzmu, a jedno postępowanie zakończono. Nie odnotowano również prawomocnych skazań za finansowanie terroryzmu.
W okresie sprawozdawczym GIIF przeprowadził 8 kontroli w instytucjach obowiązanych, w tym 3 bankach, 1 notariusza, 1 domu aukcyjnym i 3 w podmiotach, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 12. W wyniku tych kontroli zidentyfikowano łącznie 148 nieprawidłowości, dotyczących zarówno braków natury formalnej, jak i nieprawidłowości merytorycznych. Polecam zapoznanie się ze szczegółowymi opisami zidentyfikowanych nieprawidłowości kontrolnych i wykorzystania ich do przeprowadzenia kontroli wewnętrznej procesów we własnych instytucjach.
W wyniku przeprowadzonych kontroli GIIF skierował do prokuratury 4 zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. GIIF zakończył również 21 postępowań wydaniem decyzji administracyjnych w przedmiocie nałożenia kar administracyjnych.
Tu można zapoznać się z danymi dotyczącymi kar pieniężnych nałożonych przez GIIF:
https://www.gov.pl/web/finanse/kara-pieniezna-nalozona-przez-giif-14
Podsumowując: ze sprawozdania wyłania się obraz aktywnie działającego organu nadzoru i całkiem sprawnego systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy, jednak liczba skazanych oraz wartość skonfiskowanego mienia w odniesieniu do liczby postępowań analitycznych i zawiadomień kierowanych do GIIF przez instytucje obowiązane wydają się relatywnie niskie. W mojej ocenie nieprawidłowości zidentyfikowane podczas kontroli skupiają się na kwestiach formalnych, a nie na efektywności systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy.
„Sprawozdanie Generalnego Inspektora Informacji Finansowej z realizacji ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w 2022 roku” jest dostępne na
stronie internetowej Ministerstwa Finansów: https://www.gov.pl/web/finanse/sprawozdania-roczne-z-dzialalnosci-generalnego-inspektora-informacji-finansowej
