Piotr Żyłka
Projekt dyrektywy CSR opublikowany przez Komisję Europejską nakłada szereg nowych obowiązków na przedsiębiorców w zakresie monitorowania ryzyka prowadzonej działalności, ochrony praw człowieka, środowiska oraz zrównoważonego rozwoju. To kolejny krok Komisji Europejskiej celem wzmocnienia ram legislacyjnych w zakresie raportowania niefinansowego, do którego bezpośrednio odwołują się motywy omawianej dyrektywy, przewidującej sankcje administracyjne, jak i cywilne z tytułu braku lub niewłaściwej realizacji projektowanych obowiązków.
W dniu 23 lutego 2022 r. Komisja Europejska opublikowała projekt dyrektywy w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz zmieniającej dyrektywę (UE) 2019/1937. Stanowi on element przejścia przez Unię na neutralną dla klimatu i zieloną gospodarkę, zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem.
Dyrektywa uzupełniała będzie otoczenie regulacyjne UE, które aktualnie nie obejmuje ogólnounijnych, przejrzystych i przewidywalnych ram ułatwiających przedsiębiorstwom unijnym ocenianie ryzyka i skutków dla zrównoważonego rozwoju we wszystkich sektorach gospodarki, a także zarządzania takim ryzykiem oraz jego skutkami w odniesieniu do kwestii związanych z poszanowaniem podstawowych praw człowieka oraz zagrożeń środowiskowych, w tym również w ramach ich łańcuchów wartości.
Komisja Europejska, stoi na stanowisku, iż dyrektywa:
- przyczyni się do udoskonalenia praktyk w zakresie ładu korporacyjnego, zapewniając możliwość lepszego integrowania procesów zarządzania ryzykiem związanym z prawami człowieka, ryzykiem dla środowiska oraz wpływem na wspomniane obszary, a także procesów łagodzenia tego ryzyka i jego wpływu, uwzględniając powyższe czynniki wynikające z łańcuchów wartości, ze strategiami przedsiębiorstw;
- pozwoli uniknąć rozdrobnienia wymogów w zakresie należytej staranności na jednolitym rynku i doprowadzi do zapewnienia pewności prawa dla przedsiębiorstw i zainteresowanych stron, w kwestiach oczekiwanych od nich zachowań i zakresu spoczywającej na nich odpowiedzialności;
- zwiększy rozliczalność przedsiębiorstw za niekorzystne skutki prowadzonej przez nie działalności i zagwarantuje spójność w kwestii zobowiązań spoczywających na podmiotach w ramach już istniejących i planowanych inicjatyw UE w zakresie odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej;
- poprawi dostęp do środków ochrony prawnej dla osób dotkniętych niekorzystnymi skutkami filozofii zarządzania przedsiębiorstwem dla praw człowieka i środowiska;
- będzie uzupełnieniem – jako instrument horyzontalny koncentrujący się na procesach biznesowych, mający zastosowanie również do łańcucha wartości – innych obowiązujących już lub proponowanych środków, których bezpośrednim celem jest przezwyciężenie określonych wyzwań dla zrównoważonego rozwoju lub które stosowane są w określonych sektorach, w przeważającej mierze na terytorium Unii.
Projekt dyrektywy nierozerwalnie wiąże się z wdrożeniem rozporządzenia w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych, mającego zastosowanie do uczestników rynku finansowego, które niedawno weszło w życie.
Główne założenia oraz katalog instytucji obowiązanych
Omawiana dyrektywa ustanawia przepisy dotyczące:
- obowiązków przedsiębiorstw dotyczących rzeczywistych oraz potencjalnych niekorzystnych skutków dla praw człowieka i środowiska w odniesieniu do ich własnej działalności, działalności ich jednostek zależnych oraz działalności w ramach łańcucha wartości prowadzonej za pośrednictwem podmiotów, z którymi przedsiębiorstwo utrzymuje stałe relacje biznesowe, oraz
- odpowiedzialności za naruszenia wyżej wymienionych obowiązków.
Zgodnie z projektem, tzw. „stałość” relacji biznesowych powinna być oceniana regularnie, a przynajmniej co 12 miesięcy.
Projekt dyrektywy zakłada nałożenie obowiązków wynikających z jej postanowień na przedsiębiorstwa, które:
- w ostatnim roku obrotowym, za który sporządzono roczne sprawozdanie finansowe, przedsiębiorstwo zatrudniało średnio ponad 500 pracowników, a jego przychody netto ze sprzedaży w skali światowej przekraczały 150 mln EUR;
- nie osiągnęły progów określonych w lit. a), ale zatrudniało średnio ponad 250 pracowników i w ostatnim roku obrotowym, za który sporządzono roczne sprawozdanie finansowe, osiągnęło przychody netto w skali światowej w wysokości ponad 40 mln EUR, pod warunkiem, że co najmniej 50 % tych przychodów netto ze sprzedaży uzyskano w jednym lub kilku z następujących sektorów:
- produkcja wyrobów tekstylnych, skór i wyrobów ze skór wyprawionych (w tym obuwia) oraz sprzedaż hurtowa wyrobów tekstylnych, odzieży i obuwia;
- rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo (w tym akwakultura), produkcja artykułów spożywczych oraz sprzedaż hurtowa płodów rolnych, żywych zwierząt, drewna, żywności i napojów;
- wydobycie surowców mineralnych niezależnie od miejsca ich wydobycia (w tym ropy naftowej, gazu ziemnego, węgla kamiennego, węgla brunatnego (lignitu), metali i rud metali, jak również wszystkich innych niemetalicznych surowców mineralnych i produktów z kamieniołomów), produkcja podstawowych wyrobów metalowych, innych produktów z niemetalicznych surowców mineralnych i gotowych wyrobów metalowych (z wyjątkiem maszyn i urządzeń) oraz handel hurtowy surowcami mineralnymi, podstawowymi i pośrednimi produktami mineralnymi (w tym metalami i rudami metali, materiałami budowlanymi, paliwami, chemikaliami i innymi produktami pośrednimi).
W praktyce nowe obowiązki wymagały będą od przedsiębiorstw objętych jego zakresem, aby:
- włączyły zasady należytej staranności do strategii działalności przedsiębiorstwa;
- identyfikowały rzeczywiste lub potencjalne negatywne skutki dla praw człowieka (np. w zakresie dostępu pracowników do odpowiedniej żywności, odzieży, wody i urządzeń sanitarnych) i środowiska, które są sprzeczne z wielostronnymi konwencjami środowiskowymi;
- zapobiegały lub łagodziły potencjalne skutki naruszeń;
- ustanowiły i utrzymywały skuteczne procedury składania skarg;
- monitorowały skuteczności polityki i środków należytej staranności;
- publicznie informowały o zachowaniu należytej staranności.
Projekt wprowadza również obowiązki dla członków organów zarządzających przedsiębiorstwem. Zgodnie z art. 26 proponowanej dyrektywy, obowiązki te obejmują ustanowienie i nadzorowanie wdrażania procesów należytej staranności, a także włączenie należytej staranności do strategii korporacyjnej. Działając w interesie spółki, zarządzający muszą również brać pod uwagę krótko, średnio i długoterminowe konsekwencje swoich decyzji w odniesieniu do kwestii zrównoważonego rozwoju (np. praw człowieka, zmian klimatu i konsekwencji dla środowiska), zgodnie z art. 25 proponowanej dyrektywy.
Skargi
Jednym z obowiązków nakładanych na przedsiębiorstwa ma być obowiązek umożliwienia osobom, jak i organizacjom wymienionym w treści dyrektywy, złożenia skarg do przedsiębiorstw obowiązanych w przypadku, w którym osoby chcące zgłosić skargę mają uzasadnione obawy dotyczące rzeczywistych lub potencjalnych niekorzystnych skutków dla praw człowieka i dla środowiska w zakresie własnej działalności przedsiębiorstw, jak i ich jednostek zależnych, a także w ramach łańcuchów dostaw tych przedsiębiorstw. W tym celu podmioty obowiązane na gruncie dyrektywy zobowiązane mają zostać do ustanowienia stosownej procedury rozpatrywania skarg jak również procedury postępowania w przypadku, gdy dane przedsiębiorstwo uzna skargę za bezzasadną. Co więcej procedura ta powinna zostać odpowiednio zakomunikowana pracownikom przedsiębiorstw oraz związkom zawodowym.
Powstrzymywanie niekorzystnych skutków
Projekt dyrektywy zakłada zobowiązanie przedsiębiorstw do wprowadzenia odpowiednich środków w celu powstrzymania rzeczywistych negatywnych skutków dla praw człowieka lub ochrony środowiska. W przypadku kiedy powstrzymanie negatywnego wpływu jest niemożliwe, przedsiębiorstwa powinny zostać zobligowane do zminimalizowania ich skali.
Zgodnie z proponowanymi postanowieniami dyrektywy, przedsiębiorstwa powinny być w stosownych przypadkach zobowiązane do podjęcia następujących działań:
- zneutralizowania niekorzystnych skutków lub zminimalizowania ich zakresu, w tym poprzez wypłatę odszkodowania osobom odczuwającym skutki i rekompensaty finansowej społecznościom odczuwającym skutki. Działania muszą być proporcjonalne do znaczenia i skali niekorzystnych skutków oraz do stopnia, w jakim działanie przedsiębiorstwa przyczyniło się do ich powstania;
- w stosownych przypadkach ze względu na fakt, że niekorzystnych skutków nie można powstrzymać natychmiast, do opracowania i wdrożenia planu działań naprawczych z zasadnymi i jasno określonymi terminami działań oraz jakościowymi i ilościowymi wskaźnikami oceny poprawy. W stosownych przypadkach taki plan działań naprawczych opracowuje się w porozumieniu z zainteresowanymi stronami;
- dążenia do uzyskania od bezpośredniego partnera, z którym utrzymują stałe relacje biznesowe, zabezpieczeń umownych, że zapewni on przestrzeganie kodeksu postępowania i, w zależności od przypadku, planu działań naprawczych, w tym uzyskując odpowiednie zabezpieczenia umowne od swoich partnerów w zakresie, w jakim ich działania stanowią część łańcucha wartości (umowy kaskadowe);
- dokonania niezbędnych inwestycji, takich jak inwestycje w procesy i infrastrukturę w zakresie zarządzania lub produkcji;
- zapewnienia ukierunkowanego i proporcjonalnego wsparcia dla MŚP, z którymi przedsiębiorstwo utrzymuje stałe relacje biznesowe w sytuacjach, w których przestrzeganie kodeksu postępowania lub planu działań naprawczych zagrażałoby rentowności MŚP;
- zgodnie z prawem Unii, w tym prawem konkurencji, do współpracy z innymi podmiotami, w tym, w stosownych przypadkach, w celu zwiększenia zdolności przedsiębiorstwa do powstrzymania niekorzystnego skutku, w szczególności jeżeli żadne inne działanie nie jest odpowiednie ani skuteczne.
Odpowiedzialność
Projekt przewiduje zarówno odpowiedzialność administracyjną, jak i cywilną wobec podmiotów, na które nakłada obowiązki w zakresie należytej staranności. Wyznaczone krajowe organy nadzorcze będą miały prawo do wszczęcia postępowania wyjaśniającego z urzędu lub w związku z uzasadnionymi obawami, które mogą zostać zgłoszone bezpośrednio do organów nadzoru. Zgodnie z postanowieniami art. 20 projektu dyrektywy, ewentualne kary pieniężne nakładane na przedsiębiorstwa, powinny być uzależnione od jego przychodów.
Proces legislacyjny
Wniosek zostanie przedstawiony Parlamentowi Europejskiemu i Radzie do zatwierdzenia. Po jego przyjęciu państwa członkowskie będą miały dwa lata na transpozycję dyrektywy do krajowych systemów prawnych.
Niezależnie jednak od procesu legislacyjnego omawianego projektu dyrektywy, firmy objęte jego zakresem powinny już teraz przygotować się na nadchodzące zaostrzone wymogi dotyczące należytej staranności poprzez opracowanie lub ponowną ocenę istniejących programów odpowiedzialnego pozyskiwania surowców, aby zapewnić, że są one przygotowane do spełnienia nadchodzących wymogów prawnych. W szczególności biorąc pod uwagę wzmożoną aktywność instytucji unijnych w kwestii egzekwowania obowiązku dołożenia należytej staranności w zakresie identyfikacji ryzyka postępowania partnerów handlowych, jak i wszystkich uczestników łańcuchów dostaw. Przed kilkoma tygodniami na łamach niniejszego portalu opisywaliśmy dla Państwa obowiązki dla polskich przedsiębiorców wynikające z niemieckiej ustawy w zakresie należytej staranności, która nakładać będzie dodatkowe wymagania na przedsiębiorców uczestniczących w wymianie handlowej (gospodarczej) z przedsiębiorstwami Republiki Federalnej Niemiec:
Polscy przedsiębiorcy chcąc kontynuować współpracę z niemieckimi partnerami zobowiązani będą do wprowadzenia oraz zapewnienia przestrzegania określonych regulacji wewnętrznych, mając na uwadze fakt, iż świadczone przez nich usługi na rzecz niemieckich kontrahentów uznane mogą zostać za część łańcucha dostaw. W takiej sytuacji koniecznym będzie wdrożenie odpowiednich procesów z zakresu zarządzania ryzykiem braku zgodności, w szczególności elementów związanych z przeciwdziałaniem korupcji. (całocść tutaj)
Projekt unijnej dyrektywy, a także istotność i waga tego tematu na szczeblu unijnym tylko i wyłącznie potęguje znaczenie due diligence oraz zarządzania ryzykiem przez polskich przedsiębiorców. Dlatego też już teraz, rekomendowanym z punktu widzenia praktyki, jak i obowiązujących standardów jest podjęcie działań mających na celu minimalizowanie ryzyka działalności, w tym:
- przeprowadzenie oceny ryzyka prowadzonej działalności pod kątem zgodności z wymogami oraz respektowania właściwych przepisów;
- stworzenie mapy ryzyka regulacyjnego oraz procesowego w zakresie prowadzonej działalności;
- przeprowadzenie wdrożenia odpowiednich regulacji wewnętrznych oraz dostosowania procesów do nowych wymogów regulacyjnych;
- szkolenie pracowników z zakresu nowych wymogów;
- przeprowadzenie kampanii informacyjnej nt. obowiązków nakładanych na przedsiębiorstwa.
Ponadto należy rozważyć przeprowadzenie procesu odpowiedniego audytowania łańcuchów dostaw pod kątem negatywnego wpływu na prawa człowieka i środowisko oraz wdrożenie opartych na ryzyku, solidnych i skutecznych praktyk należytej staranności w łańcuchu dostaw w celu ograniczenia potencjalnego ryzyka, zanim ono wystąpi.
