11 września br. Komisja Europejska opublikowała sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej na 2024 r., które przedstawia sposób, w jaki UE w trakcie obecnej kadencji radziła sobie z bezprecedensowymi wyzwaniami w polityce energetycznej, zapewniając unijne ramy regulacyjne umożliwiające dążenie do przejścia na czystą energię oraz tworząc podstawy do ponownego wzrostu gospodarczego i poprawy konkurencyjności. Sprawozdanie pokazuje postępy UE w zapewnianiu bezpiecznej, konkurencyjnej i przystępnej cenowo energii dla wszystkich.
Co istotne, w ostatnich latach UE zdołała nie tylko stawić czoła krytycznym zagrożeniom dla bezpieczeństwa dostaw energii, odzyskać kontrolę nad rynkiem i cenami energii, ale także przyspieszyć transformację w kierunku neutralności klimatycznej:
- wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych osiąga rekordowe poziomy – w pierwszej połowie 2024 r. połowa wyprodukowanej energii elektrycznej w UE pochodziła ze źródeł odnawialnych;
- udział rosyjskiego gazu w łącznym imporcie gazu do UE spadł z 45% w 2021 r. do 18% w czerwcu 2024 r., podczas gdy import od zaufanych partnerów, takich jak Norwegia i USA, wzrósł;
- od sierpnia 2022 r. do maja 2024 r. zmniejszyło się zapotrzebowanie UE na gaz o 138 mld metrów sześciennych;
- 19 sierpnia 2024 r. UE osiągnęła swój cel w zakresie magazynowania gazu na okres zimowy na poziomie 90%, na długo przed wyznaczonym terminem 1 listopada;
- ceny energii są bardziej stabilne i utrzymują się znacznie poniżej szczytowych poziomów z czasu kryzysu energetycznego z 2022 r.;
- emisja gazów cieplarnianych w UE spadła między 1990 r. a 2022 r. o 32,5%, natomiast gospodarka UE wzrosła w tym samym okresie o ok. 67%;
- na szczeblu międzynarodowym UE przewodziła globalnej inicjatywie mającej na celu potrojenie zdolności w zakresie energii ze źródeł odnawialnych i podwojenie poprawy efektywności energetycznej w ramach odchodzenia od paliw kopalnych, na co zgodziły się wszystkie strony COP28 w Dubaju.
Poczyniono znaczne postępy w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych. Energia wiatrowa wyprzedziła gaz, stając się po energii jądrowej drugim najważniejszym źródłem energii elektrycznej w UE. Ponadto już w pierwszej połowie 2024 r. 50% energii elektrycznej w UE wygenerowano ze źródeł odnawialnych. W 2022 r. zużycie energii pierwotnej w UE ponownie wykazywało tendencję spadkową, malejąc o 4,1%. Jednak aby UE mogła osiągnąć cel polegający na zmniejszeniu zużycia energii końcowej o 11,7% do 2030 r. konieczne będzie zwiększenie wysiłków na rzecz efektywności energetycznej jak również dalsza poprawa między innymi w zakresie ogólnej elektryfikacji urządzeń grzewczych oraz tempa renowacji budynków. Konieczne są także wzmożone wysiłki w celu rozwiązania problemu wysokich cen energii. Ma to kluczowe znaczenie dla poprawy konkurencyjności przemysłu UE i przyspieszenia inwestycji w zintegrowane sieci infrastruktury w Europie, które mają zasadnicze znaczenie dla elektryfikacji gospodarki europejskiej.
Sprawozdanie zawiera przypomnienie, że wszystkie państwa członkowskie muszą jak najszybciej przedłożyć ostateczne zaktualizowane krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu, aby zapewnić wspólne osiągnięcie celów w zakresie energii i klimatu na 2030 r. Z oceny projektów zaktualizowanych krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu opublikowanej w grudniu 2023 r. wynika, że państwa członkowskie poczyniły krok we właściwym kierunku, ale nie jest to jeszcze wystarczające, aby ograniczyć emisje netto gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do 2030 r., i muszą one uwzględnić zalecenia Komisji dotyczące ich ostatecznych planów.
Komisja opublikowała również sprawozdanie z funkcjonowania rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu, w którym stwierdzono, że rozporządzenie to odgrywa ważną rolę w utrzymaniu UE na dobrej drodze do osiągnięcia jej celów na 2030 r. poprzez uspójnienie, zintegrowanie i uproszczenie planowania i sprawozdawczości.
W przyszłości trzeba będzie sprostać nowym wyzwaniom, takim jak obecna luka w poziomie ambicji w odniesieniu do odnawialnych źródeł energii i celów w zakresie efektywności energetycznej, wzrost ubóstwa energetycznego, różnice w cenach energii w porównaniu z innymi światowymi konkurentami, a także ryzyko nowych strategicznych krytycznych zależności. Będą one wymagały zdecydowanej reakcji politycznej i radykalnej zmiany działań na szczeblu UE i państw członkowskich poprzez zwiększoną koordynację, integrację rynku i współpracę.
UE niezmiennie wspiera Ukrainę w obliczu nieustających rosyjskich ataków na system energetyczny państwa. Synchronizacja sieci ukraińskich i mołdawskich z europejską siecią kontynentalną pomogła ustabilizować ukraiński system elektroenergetyczny, a zdolność wymiany energii elektrycznej osiągnęła obecnie 1,7 GW w handlu komercyjnym. Umożliwia to również Ukrainie import energii w sytuacjach nadzwyczajnych. Do 31 lipca 2024 r. ponad 40% wszystkich darowizn od państw członkowskich dotyczyło sektora energetycznego, a łączny wkład Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności szacuje się na ponad 900 mln EUR. Do czerwca 2024 r. Fundusz Wsparcia Energetyki Ukrainy (UESF) uruchomił również ponad 500 mln EUR. Ponadto unijny Instrument na rzecz Ukrainy o wartości 50 mld EUR ma zapewnić spójne finansowanie, w celu pomocy Ukrainie w odbudowie i trwałym wzroście gospodarczym do 2027 r.
Zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego i konkurencyjności
Producenci z UE stoją w obliczu rosnącej konkurencji w zakresie technologii neutralnych emisyjnie na rynkach światowych i krajowych. W sprawozdaniu przypomniano o znaczeniu aktu w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie, aktu w sprawie surowców krytycznych oraz reformy struktury rynku energii elektrycznej dla sprostania tym wyzwaniom. W sprawozdaniu z 11 września podkreślono również potrzebę rozwijania partnerstw z przemysłem w celu przyspieszenia rozwoju technologii neutralnych emisyjnie i wzmocnienia bazy produkcyjnej UE. Ważną rolę odegrają przy tym sojusze przemysłowe, takie jak europejski sojusz na rzecz baterii, europejski sojusz na rzecz czystego wodoru, sojusz na rzecz przemysłu fotowoltaicznego, sojusz przemysłowy na rzecz łańcucha wartości paliw odnawialnych i niskoemisyjnych oraz sojusz na rzecz małych reaktorów modułowych. Dialog Komisji na temat czystej transformacji z przemysłem i partnerami społecznymi będzie wspierać wdrażanie Europejskiego Zielonego Ładu.
Kluczową rolę odgrywa również Fundusz Innowacyjny, którego szacunkowy budżet do 2030 r. wynosi około 40 mld EUR. Europejski Bank Wodoru, finansowany z funduszu innowacyjnego unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji, działa i przeprowadził pierwszą udaną rundę aukcji UE, przyznając prawie 720 mln EUR na 7 projektów w zakresie wodoru odnawialnego w Europie.
Wzmocnienie pozycji konsumentów w transformacji w kierunku czystej energii
Dzięki nowym przepisom dotyczącym rynku energii, takim jak zreformowana struktura rynku energii elektrycznej, osoby znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji będą lepiej chronione przed odłączeniem. W przypadku kryzysu cen gazu ziemnego państwa członkowskie mogą wprowadzić środki mające na celu ochronę konsumentów i zapewnienie dostępu do przystępnej cenowo energii i podstawowych usług społecznych. Obejmuje to interwencje w zakresie ustalania cen na poziomie detalicznym w celu ochrony konsumentów przed nadmiernie wysokimi cenami.
Kluczowym instrumentem będzie również Społeczny Fundusz Klimatyczny, który umożliwi uruchomienie co najmniej 86,7 mld EUR na lata 2026–2032 i będzie finansowany z dochodów z ETS oraz co najmniej w 25% ze współfinansowania przez państwa członkowskie. Z funduszu tego będą wspierane środki strukturalne i inwestycje w zakresie renowacji zwiększających efektywność energetyczną, dostępu do przystępnych cenowo i energooszczędnych mieszkań, czystego ogrzewania i chłodzenia oraz integracji energii ze źródeł odnawialnych, a także w zakresie bezemisyjnych i niskoemisyjnych mobilności i transportu. Istnieje również możliwość zapewnienia tymczasowego bezpośredniego wsparcia dochodu.
Kontekst
Sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej publikowane jest co roku, aby podsumować postępy UE w realizacji celów unii energetycznej. W zeszłym roku skupiało się ono na wyzwaniach i osiągnięciach w latach 2020–2023, a tegoroczne zawiera aktualne informacje na temat tego, w jaki sposób UE z powodzeniem podjęła działania w odpowiedzi na bezprecedensowe wydarzenia i wyzwania w ostatnim roku obecnej kadencji Komisji.
W pierwszej części sprawozdania wskazano, w jaki sposób ambitne cele w zakresie energii i klimatu wyznaczone w Europejskim Zielonym Ładzie stanowiły podstawę unijnej strategii reagowania kryzysowego i planu REPowerEU. Przedstawiono w nim również działania mające na celu zwiększenie konkurencyjności przemysłu europejskiego. W drugiej części przeanalizowano stan realizacji unii energetycznej we wszystkich jej pięciu wymiarach:
- bezpieczeństwo, solidarność i zaufanie;
- w pełni zintegrowany wewnętrzny rynek energii;
- efektywność energetyczna;
- działania w dziedzinie klimatu i dekarbonizacja gospodarki oraz
- badania naukowe, innowacje i konkurencyjność.
Do tegorocznego sprawozdania dodano także załącznik obejmujący informacje na temat dobrowolnych i krajowych programów bioenergii w państwach członkowskich.
Przydatne linki:
- Sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej na 2024 r.
- Sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej na 2023r.
- Sprawozdanie z funkcjonowania rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu,
- Akt w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie,
- Akt w sprawie surowców krytycznych
Źródło: Komisja Europejska
