Sprawozdanie zrównoważonego rozwoju zgodne z CSRD

Dr Beata Kozyra, Dyrektor ds. ESG w Grant Thornton Frąckowiak

Sprawozdanie zrównoważonego rozwoju zgodne z CSRD

Istotność finansowa w analizie podwójnej istotności

Identyfikacja istotnych ryzyk i szans oraz ich efektów finansowych

Tytułem wstępu

31 maja Europejska Grupa Doradcza ds. Sprawozdawczości Finansowej ERFAG opublikowała wytyczne w zakresie wdrażania ESRS, które są wynikiem konsultacji społecznych. Konsultacje trwały od 22 grudnia 2023 r. do 2 lutego 2024 r. i dotyczą najtrudniejszych aspektów wdrażania ESRS:

• EFRAG IG 1: Materiality Assessment – ocena istotności
  
• EFRAG IG 2: Value Chain – łańcuch wartości
  
• EFRAG IG 3: Detailed ESRS Datapoints – szczegółowe punkty danych ESRS.
  

Dokumenty te nie stanowią formalnych regulacji i są jedynie rekomendacjami, z których firmy zobligowane dyrektywą CSRD do przygotowania oświadczenia w zakresie zrównoważonego rozwoju (raportów ESG) mogą korzystać. Dokumenty te są dobrze przygotowane i bardzo przydatne. A przed wszystkim są zgodne z wymogami Dyrektywy ws. sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju CSRD i Europejskich standardów sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju ESRS.

Jedną z kwestii, która wzbudza duże obawy i stanowi wyzwanie dla wielu firm mających obowiązek raportowania pod CSRD jest analiza podwójnej istotności, i tu Wytyczne IG 1 będą stanowić dla jednostek duże wsparcie, bowiem IG 1: Materiality Assessment – Wytyczne dotyczące wdrażania oceny istotności (MAIG) opisują szerzej koncepcję istotności wpływu i istotności finansowej, w tym wzajemnych powiązań między tymi dwoma pojęciami oraz przedstawiają przykładowy proces przeprowadzenia podwójnej oceny istotności. Zawierają również odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące oceny podwójnej istotności.

Co to jest istotność finansowa

Analiza podwójnej istotności (double materiality) jest punktem wyjścia i stanowi podstawę przygotowania oświadczenia o zrównoważonym rozwoju zgodnie z wymogami dyrektywy CSRD oraz standardami ESRS. Regulacje te nakładają na firmy zobligowane do sporządzania oświadczeń w zakresie zrównoważonego rozwoju obowiązek badania wpływu działalności swojej jednostki na środowisko i społeczeństwo (istotność wpływu) oraz wpływ kwestii społecznych i środowiskowych na działalność jednostki i jej kondycję finansową (istotność finansowa).

Skupiając się jednak na istotności finansowej (financial materiality), można ją zdefiniować, jako możliwość wywołania istotnych skutków finansowych dla przedsiębiorstwa, a bardziej konkretnie istotność finansowa odnosi się do rzeczywistego i potencjalnego ryzyka i możliwości związanych z obszarami środowiskowym i społecznym, które mogą mieć istotny wpływ na sytuację finansową spółki.

Istotność finansową określa się poprzez identyfikację czy dana kwestia środowiskowa lub społeczna, która stwarza ryzyko lub możliwości, ma lub będzie miała istotny wpływ na skutki finansowe dla przedsiębiorstwa, a w szczególności na:

• wyniki finansowe,
• przepływy pieniężne,
• dostęp do finansowania lub koszt kapitału spółki w krótkim, średnim lub długim okresie,
• a w efekcie na rozwój, pozycję oraz wartość jednostki,

a informacje na ten temat nie są (jeszcze) w pełni ujęte w sprawozdawczości finansowej jednostki.

Na skutki finansowe mogą mieć wpływ aktualne lub potencjalne ryzyka lub szanse wynikające z zależność jednostki od zasobów naturalnych, ludzkich i społecznych. Według ESRS 1 par. 50 zależności te mogą wpływać na zdolność przedsiębiorstwa do:

• dalszego wykorzystywania lub uzyskiwania zasobów potrzebnych w procesie produkcyjnym;
• do polegania na powiązaniach biznesowych, relacyjnych niezbędnych w procesach produkcyjnych spółki na akceptowalnych przez spółkę warunkach.

Daną kwestię środowiskową lub społeczną uważa się za istotną z perspektywy istotności finansowej, również jeśli jest istotna dla pierwotnych użytkowników sprawozdawczości finansowej przy podejmowaniu decyzji dotyczących udostępnienia zasobów jednostce, czyli dla inwestorów, banków czy innych instytucji finansowych i ubezpieczeniowych.

Istotność finansowa a łańcuch wartości

Jednym z często zadawanych pytań dotyczących istotności finansowej jest pytanie: Czy istotność finansowa powinna być rozpatrywana również z perspektywy łańcucha wartości, jak ma to miejsce w przypadku oceny istotności wpływu?

W aktualnie obowiązujących regulacjach, tj. w CSRD oraz ESRS, ani też we wspomnianych wyżej wytycznych IG 1 nie ma literalnie wskazanej konieczności przeprowadzenia analizy istotności finansowej w powiązaniu z łańcuchem wartości. Jednak z logicznego i merytorycznego punktu widzenia nie da się tego pominąć.

Istotność finansowa nie ogranicza się do kwestii znajdujących się pod kontrolą firmy, ale bazuje na informacjach na temat istotnych ryzyk i możliwości związanych z zależnościami w łańcuchu wartości oraz z relacjami gospodarczymi uzyskanych podczas analizy istotności wpływu. Wszystkie kwestie zidentyfikowane i ocenione jako istotne przy badaniu istotności wypływu muszą być także ocenione pod kątem skutków finansowych dla jednostki.

Również, aby ocenić, czy przedsiębiorstwo będzie mogło uzyskiwać zasoby niezbędne w jego procesach produkcyjnych oraz czy nadal będzie mogło polegać na swoich relacjach biznesowych na takich samych warunkach, jakie posiada obecnie, powinno prześwietlić swoje powiązania biznesowe m.in. z:

• instytucjami finansowymi i dostawcami kapitału finansowego w kwestii możliwości pozyskania wsparcia finansowego;
• podmiotami w swoim łańcuchu dostaw, w tym z podwykonawcami oraz dostawcami w kwestii m.in. umów, warunków współpracy i płatności;
• klientami w kwestii m.in. oceny satysfakcji, bezpieczeństwa produktu, wpływu produktu na zdrowie, marketingu i komunikacji, konkurencyjności, etycznych zachowań, zachowania prywatności oraz konsekwencji dla marki i reputacji;
• społeczeństwem/społecznością lokalną, w kwestii m.in. tolerancji ewentualnych negatywnych efektów działania jednostki czy dostępności do wykwalifikowanych pracowników.

W związku z tym, że jednostka jest zależna od dostępności kapitału, zasobów pracowniczych, ekosystemów, zasobów naturalnych czy reputacji analiza istotności finansowej powinna uwzględniać identyfikację i ocenę wszystkich istotnych powiązań.

Istotność finansowa a sprawozdawczość finansowa

Standardy raportowania ESRS nie nakazują stosowania konkretnych definicji progów istotności finansowej. Co oznacza, że jednostka może stosować swoje własne progi istotności. Źródłem inspiracji do stworzenia metody oceny istotności finansowej, w tym progów istotności mogą być zatem metody oceny istotności stosowane przy sporządzaniu sprawozdań finansowych. Są one jednak nie wystarczające i nie mogą być uznane jako główne czy jedyne wytyczne.

Jeśli jednostka chciałaby wykorzystać metody oceny istotności finansowej, które wykorzystuje na potrzeby sprawozdawczości finansowej powinna założyć, że zakres istotności finansowej na potrzeby sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju będzie znacznie szerszy. Zakres istotności finansowej w procesie ustalania, które informacje powinny zostać ujawnione raporcie ESG jest opisany zarówno w ESRS 1, jak i w Wytycznych IG 1.

ESRS 1 paragraf AR 15 stanowi, że: „Po zidentyfikowaniu ryzyk i szans jednostka określa, które z nich są istotne dla sprawozdawczości”. Opiera się to na połączeniu:

• prawdopodobieństwa wystąpienia, oraz
• potencjalnej skali skutków finansowych określonej na podstawie odpowiednich progów.

Audytorzy, którzy mają już za sobą pierwsze atestacje oświadczeń o zrównoważonym rozwoju wskazują, że większą wagę należy przyłożyć do skali skutków finansowych.

Przy tworzeniu skali ocen jednostki powinny zwrócić uwagę, na to, aby skala była:

• adekwatna do danej kwestii, której skutki finansowe jednostka chce wycenić,
• ciągła, to znaczy wykorzystywana w analizie istotności finansowej dla danej kwestii przy kolejnych raportach ESG, aby wyniki były porównywalne,
• dokładna – im większa, skala np. 0-10, tym łatwiej opisać ryzyka i ich skutki oraz tym łatwiej je audytorowi zweryfikować.

Przy ocenie istotności finansowej na potrzeby oświadczenia o zrównoważonym rozwoju należy pamiętać również o tym, że w przeciwieństwie do rachunkowości i sprawozdawczości finansowej, wynik analizy ryzyk i szans ESG i ich skutków finansowych nie jest daną historyczną, ale dotyczy aktualnych oraz potencjalnych skutków finansowych. Informacje dotyczące przyszłych wydarzeń mogą wywołać przewidywane ryzyka i szanse związane ze zrównoważonym rozwojem podczas, gdy sprawozdania finansowe zazwyczaj uwzględniają ryzyko oparte na wydarzeniach z przeszłości.

Oświadczenia zrównoważonego rozwoju powinny obejmować okresy:

• krótkoterminowe (takie jak przyjęte przez jednostkę jako okres sprawozdawczy w jej sprawozdaniu finansowym),
• średnioterminowe (do 5 lat),
• długoterminowe (powyżej 5 lat).

W uzasadnionych przypadkach, jeśli wymagają tego np. czynniki branżowe, firma raportująca może przyjąć inne ramy czasowe dla raportów średnio- i długoterminowych, a zatem i analizy istotności finansowej. Do czynników branżowych, które mogą determinować konieczność ustalenia własnych terminów średnio- i długookresowych przez jednostkę można zaliczyć:

• przepływy pieniężne,
• cykle koniunkturalne,
• oczekiwany czas trwania inwestycji kapitałowych,
• horyzonty czasowe w odniesieniu do których użytkownicy oświadczeń o zrównoważonym rozwoju przeprowadzają swoje oceny lub horyzonty planowania zwykle stosowane w branży danego przedsiębiorstwa.

Przy ustalaniu horyzontów czasowych jednostka powinna mieć świadomość, iż przedziały czasowe zarówno oceny istotności finansowej, jak i samego w raportu ESG są dłuższe niż typowe horyzonty czasowe uwzględniane w sprawozdaniach finansowych. Może to skutkować koniecznością rozważenia skumulowanego wpływu kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem na przychody, koszty itd. w długim okresie, co oznacza, że także próg prawdopodobieństwa musi uwzględniać skumulowane prawdopodobieństwo w danym okresie, aby objąć również horyzont długoterminowy.

Kolejną istotną różnicą jest między sprawozdawczością w zakresie zrównoważonego rozwoju a sprawozdawczością finansową to, że ocena istotności finansowej nie może ograniczać się do zakresu skutków finansowych, które wpływają (lub będą miały wpływ w przyszłości) na pozycje ujęte w sprawozdaniu finansowym.

Jednostka powinna uwzględniać również skutki finansowe związane z wcześniej wspomnianą zależnością od zasobów naturalnych i społecznych, które nie spełniają (lub jeszcze nie spełniają) kryteriów ujmowania księgowego (ESRS 1 paragraf AR 14 i MSR 15). Chodzi tu o „kapitały”, które nie są systematycznie ujmowane w sprawozdaniach finansowych jako aktywa, ale mają znaczący wpływ na wyniki finansowe, m.in.:

• kapitały naturalne,
• zasoby intelektualne,
• ludzkie,
• społeczne i relacyjne.

Powyższe, niezarejestrowane w sprawozdaniu finansowym czynniki tworzenia wartości, stanowią często większą część wartości przedsiębiorstwa, znacznie przewyższającą aktywa netto jednostki sprawozdawczej ustalone na podstawie sprawozdawczości finansowej.

Generalnie w sprawozdaniu zrównoważonego rozwoju powinny być ujawnione pozytywne lub negatywne prawdopodobne skutki ryzyk i możliwości w obszarze zrównoważonego rozwoju, które są istotne finansowo i, które mają lub mogą mieć wpływ na wartość przedsiębiorstwa średnio- lub długoterminowo, ale nie są ujęte w sprawozdawczości finansowej.

Istotność finansowa a grupa kapitałowa

Pomimo, iż oświadczenie w zakresie równoważonego rozwoju grupa kapitałowa może przygotować na poziomie skonsolidowanym, tak jak to ma miejsce w przypadku sprawozdania finansowego, to zgodnie z ESRS 1 rozdział 7.6 jednostka przeprowadza analizę podwójnej istotności, w tym ocenę istotnych skutków finansowych zidentyfikowanych ryzyk i możliwości dla całej skonsolidowanej grupy, niezależnie od jej struktury prawnej. Co więcej musi zapewnić, że wszystkie spółki zależne były uwzględnione w procesie oceny w sposób umożliwiający bezstronną identyfikację istotnych wpływów, ryzyk i szans. Natomiast w przypadku, gdy firma stwierdzi znaczące różnice między istotnymi skutkami ryzyk lub szans na poziomie grupy a istotnymi skutkami ryzyk lub szans jednej lub większej liczby jednostek zależnych, jednostka sprawozdawcza przedstawia w skonsolidowanym oświadczeniu zrównoważonego rozwoju odpowiedni opis wpływu, ryzyk i szans oraz ich skutków finansowych danej jednostki zależnej lub jednostek zależnych.

Analiza istotności jest pierwszym i jednym z ważniejszych kroków, które jednostka powinna wykonać w procesie tworzenia oświadczenia w zakresie zrównoważonego rozwoju. Celem analizy jest zidentyfikowanie kluczowych kwestii zrównoważonego rozwoju dla przedsiębiorstw, które jednostka będzie chciała ujawnić w swoim Raporcie ESG. Należy przy tym pamiętać, iż istotności finansowa jest ściśle powiązana z istotności wpływu i należy uwzględnić współzależności między tymi dwoma wymiarami.