27 kwietnia br. Komisja zaproponowała nowe przepisy, aby pomóc przedsiębiorstwom, zwłaszcza małym i średnim (MŚP), w jak najlepszym wykorzystaniu własnych wynalazków, wspomagać rozwój nowych technologii oraz przyczynić się do konkurencyjności i suwerenności technologicznej UE. Proponowane rozporządzenia w sprawie patentów niezbędnych do spełnienia normy, udzielania licencji przymusowych na patenty w sytuacjach kryzysowych oraz zmiany przepisów dotyczących dodatkowych świadectw ochronnych przyczynią się do stworzenia bardziej przejrzystych, skutecznych i lepiej wytrzymujących próbę czasu ram praw własności intelektualnej. Zharmonizowane przepisy patentowe UE stymulują innowacje, inwestycje i konkurencyjność na jednolitym rynku
Wartości niematerialne, takiej jak marki, wzory, patenty i dane, mają coraz większe znaczenie w dzisiejszej gospodarce opartej na wiedzy. Własność intelektualna jest główną siłą napędową wzrostu gospodarczego, ponieważ umożliwia przedsiębiorstwom czerpanie korzyści z należących do nich wartości niematerialnych. Sektory intensywnie korzystające z praw własności intelektualnej odpowiadają za prawie połowę całego PKB i ponad 90% całego eksportu z UE. W latach 2017–2019 prawie 76% handlu wewnątrzunijnego pochodziło z sektorów intensywnie korzystających z patentów.
Przedstawione wnioski ustawodawcze uzupełnią system jednolitego patentu, który zacznie funkcjonować od 1 czerwca. Odpowiednimi punktami wyjścia tych wniosków są obowiązujące przepisy i zasady międzynarodowego i unijnego prawa własności intelektualnej, lecz każdy z nich ma na celu zwiększenie skuteczności systemu patentowego poprzez dalsze wyeliminowanie fragmentacji jednolitego rynku, ograniczenie biurokracji i zwiększenie efektywności. Te solidne ramy patentowe umożliwią podmiotom gospodarczym i właściwym organom lepszą ochronę innowacji przy jednoczesnym zapewnieniu sprawiedliwego dostępu, również w sytuacjach nadzwyczajnych.
Wspomniane inicjatywy w dziedzinie patentów dotyczą następujących kluczowych obszarów:
Patenty niezbędne do spełnienia normy
Patenty niezbędne do spełnienia normy (SEP) to patenty chroniące technologię, która została uznana za niezbędną do wdrożenia normy technicznej przyjętej przez organizację opracowującą normy (SDO). Takie normy dotyczą na przykład łączności (np. 5G, Wi-Fi, Bluetooth, komunikacji zbliżeniowej) lub kompresji i dekompresji audio/wideo.
Aby wyprodukować wyrób zgodny z normą, podmiot wdrażający jest zobowiązany do stosowania odpowiednich „niezbędnych” patentów. Monopol wynikający z przyznania takich konkretnych patentów jest zrównoważony zobowiązaniem właścicieli SEP do udzielania licencji na te patenty na sprawiedliwych, rozsądnych i niedyskryminujących warunkach (tzw. zasada FRAND), co umożliwia podmiotom wdrażającym dostęp do rynku.
Od wielu lat bolączką obecnego systemu jest brak przejrzystości i przewidywalności oraz długotrwałe spory i sprawy sądowe, co zostało po raz pierwszy uznane w komunikacie Komisji z 2017 r. w sprawie patentów niezbędnych do spełnienia normy. Wcześniejsze środki mające na celu rozwiązanie tych problemów, takie jak samoregulacja, okazały się nieskuteczne. W planie działania z 2020 r. dotyczącym własności intelektualnej Komisja podkreśliła potrzebę jaśniejszych i bardziej przewidywalnych ram, które zachęcą do negocjowania w dobrej wierze, zamiast uciekania się do sporów sądowych.
Stosowanie SEP (w szczególności w odniesieniu do norm dotyczących łączności) będzie coraz powszechniejsze wraz z rozwojem internetu rzeczy (IoT). W związku z tym dobrze funkcjonujący system ułatwiający dostęp do technologii, a jednocześnie premiujący innowacje, ma kluczowe znaczenie dla suwerenności technologicznej UE.
Proponowane ramy licencjonowania SEP mają na celu stworzenie zrównoważonego systemu, ustanowienie globalnego punktu odniesienia w zakresie przejrzystości dotyczącej tych patentów, ograniczenie konfliktów i umożliwienie skutecznych negocjacji. Ramy te mają umożliwić realizację następujących dwóch głównych celów:
- zapewnić, aby działający w UE zarówno właściciele SEP, jak i podmioty wdrażające wprowadzali innowacje w UE, wytwarzali i sprzedawali produkty w UE oraz byli konkurencyjni na rynkach światowych,
- zapewnić użytkownikom końcowym, w tym MŚP i konsumentom, możliwość korzystania z produktów opartych na najnowszych znormalizowanych technologiach po sprawiedliwych i rozsądnych cenach.
Proponowane ramy licencjonowania SEP zapewnią dodatkową przejrzystość w odniesieniu do portfeli tych patentów, umożliwią łączenie opłat licencyjnych (w przypadku gdy dotyczy to patentów będących w posiadaniu kilku właścicieli) i pozwolą stronom w skuteczniejszy sposób uzgadniać zawarte w ich licencjach warunki zgodne z zasadą FRAND. We wniosku wprowadza się środki dotyczące następujących aspektów: rejestru SEP, bazy danych i sprawdzania niezbędności; opinii ekspertów na temat łącznej opłaty licencyjnej za SEP; ustalania warunków FRAND w drodze postępowania pojednawczego zamiast kosztownego sporu sądowego; środków wsparcia dla MŚP oraz utworzenia „centrum kompetencji” przy Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO).
Proponowane rozporządzenie będzie miało zastosowanie do wszystkich norm, które zostaną opublikowane po jego wejściu w życie. Komisja określi jednak, które z norm, ich wdrożeń lub przypadków użycia byłyby wyłączone z ustalania łącznych opłat licencyjnych i postępowania pojednawczego dotyczącego warunków FRAND, w sytuacjach, w których odpowiednie licencjonowanie SEP nie stwarza istotnych trudności ani nie powoduje niewydolności mających wpływ na funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Normy opublikowane przed wejściem w życie rozporządzenia nie będą natomiast podlegać jego przepisom, chyba że konkretne zakłócenia rynku wynikające z nieskuteczności licencjonowania SEP spowodują, że Komisja włączy je do zakresu stosowania rozporządzenia.
Udzielanie licencji przymusowych
Udzielenie licencji przymusowej na patent umożliwia danemu rządowi zezwolenie na stosowanie opatentowanego wynalazku bez zgody właściciela patentu. Dobrowolne umowy licencyjne z producentami są zasadniczo preferowanym narzędziem zwiększania produkcji, ale gdyby dobrowolne umowy nie były możliwe lub odpowiednie, udzielanie licencji przymusowych – jako ostateczność w czasach kryzysu – może pomóc w zapewnieniu dostępu do kluczowych produktów i technologii istotnych w sytuacjach kryzysowych. Obecnie istnieje mozaika 27 krajowych systemów udzielania licencji przymusowych, mimo że wiele łańcuchów wartości funkcjonuje w całej UE. Może to być źródłem niepewności prawa zarówno dla podmiotów uprawnionych, jak i dla użytkowników praw własności intelektualnej.
Nowe przepisy przewidują nowy ogólnounijny instrument udzielania licencji przymusowych, który uzupełniałby unijne instrumenty kryzysowe, takie jak nadzwyczajny instrument jednolitego rynku, regulacje dotyczące HERA i akt w sprawie czipów. W następstwie kryzysu związanego z COVID-19 te nowe przepisy dodatkowo zwiększają odporność Unii na kryzysy, zapewniając dostęp do kluczowych opatentowanych produktów i technologii w sytuacjach kryzysowych, gdy dobrowolne umowy nie są możliwe lub odpowiednie.
Dodatkowe świadectwa ochronne
Dodatkowe świadectwo ochronne (SPC) to prawo własności intelektualnej, które przedłuża okres obowiązywania patentu (o maksymalnie pięć lat) na produkt farmaceutyczny stosowany u ludzi lub weterynaryjny produkt leczniczy, lub też środek ochrony roślin, który został dopuszczony przez organy regulacyjne. Ma ono stymulować innowacje oraz wspierać wzrost gospodarczy i zatrudnienie w tych sektorach. Ochrona, jaką daje SPC, jest jednak dostępna jedynie na poziomie krajowym. W rezultacie istniejący system boryka się z fragmentacją prowadzącą do skomplikowanych i kosztownych procedur, a także z niepewnością prawa.
Obecna inicjatywa wprowadza jednolite SPC w celu uzupełnienia jednolitego patentu. W ramach reformy SPC wprowadza się również scentralizowaną procedurę rozpatrywania wniosków, wdrażaną przez EUIPO w ścisłej współpracy z krajowymi urzędami ds. własności intelektualnej działającymi w UE. W ramach tego systemu jeden wniosek będzie objęty jedną procedurą jego rozpatrywania, która w przypadku pozytywnego rezultatu doprowadzi do wydania krajowych SPC dla każdego z państw członkowskich wyznaczonych we wniosku. Ta sama procedura może również prowadzić do wydania jednolitego SPC.
Unijny Fundusz MŚP na rok 2023
Aby dodatkowo wspierać innowacje, równolegle z dzisiejszymi wnioskami ustawodawczymi, w ramach Funduszu MŚP na 2023 r. udostępnione teraz zostaną również nowe usługi w zakresie bonów, dotyczące po raz pierwszy patentów europejskich i nowych odmian roślin. Te nowe usługi pozwolą MŚP zaoszczędzić do 1 500 euro na kosztach rejestracji patentów i 225 euro na rejestracji nowych odmian roślin w przeliczeniu na wniosek.
Źródło: Komisja Europejska
