Marek Ruciński
W ostatnich tygodniach polski parlament znacząco przyspieszył prace nad implementacją tzw. Dyrektywy Towarowej. Zmiany prawne z nią związane są niebagatelne i zauważalnie wpłyną na prawa, obowiązki oraz sposób prowadzenia działalności wszystkich przedsiębiorców oferujących towary konsumentom i to zarówno stacjonarnie jak i w formule e-commerce.
Dyrektywa Towarowa
Mowa o dyrektywie 2019/771 z 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów, która stanowi element szerokich zmian prawnych inicjowanych przez Unię Europejską w zakresie unowocześnienia i ujednolicenia zasad obrotu konsumenckiego. Oprócz Dyrektywy Towarowej, na zmiany te składają się również dyrektywa 2019/770 w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści i usług cyfrowych (tzw. „Dyrektywa Cyfrowa”) oraz dyrektywa 2019/2161 zmieniająca niektóre unijne dyrektywy w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia przepisów dotyczących ochrony konsumenta (tzw. „Dyrektywa Omnibus”, o której szerzej pisałem w tym artykule). Zasadniczymi celami Dyrektywy Towarowej są ujednolicenie poziomu ochrony konsumentów w odniesieniu do umów dotyczących towarów, w tym towarów z elementami cyfrowymi, ustalenie wspólnej hierarchii środków ochrony prawnej konsumentów, wprowadzenie spójnych wymogów prawnych dla sprzedających towary stacjonarnie i na odległość oraz określenie wspólnych zasad zgodności towaru z umową.
Przyspieszenie prac i spodziewany termin wejścia w życie
Polska jest znacząco spóźniona jeśli chodzi o implementację Dyrektywy Towarowej. Zgodnie bowiem z założeniami, przyjęcie i ogłoszenie przepisów krajowych wdrażających dyrektywę powinno było nastąpić do 1 lipca 2021 r., a ich wejście w życie – do 1 stycznia 2022 r. Projekt ustawy implementującej wpłynął jednak do Sejmu dopiero 29 czerwca, jednakże prace nad nią bardzo przyspieszyły w ostatnim czasie – obecnie projekt został przekazany do Senatu. Jeżeli tempo prac zostanie utrzymane, to uchwalenia i wejścia w życie zmian można spodziewać się już w ciągu kilku tygodni. Jest to jednak zdecydowanie niekorzystna informacja dla przedsiębiorców, ponieważ zakres zmian jest bardzo szeroki, a termin wejścia w życie ustawy wynosi jedynie 14 dni od jej ogłoszenia. Warto zauważyć, że ustawodawca unijny zaplanował 6-cio miesięczny okres vacatio legis, co bez wątpienia było założeniem rozsądniejszym z punktu widzenia konieczności dostosowania się do nowych zmian przez przedsiębiorców.
Nowe zasady rękojmi i gwarancji konsumenckiej
Jedną z podstawowych zmian wynikających z Dyrektywy Towarowej jest wyodrębnienie i doprecyzowanie przepisów o rękojmi konsumenckiej. Obecnie, ogólne zasady dotyczące rękojmi są wspólne zarówno dla obrotu konsumenckiego jak i profesjonalnego i są zawarte w kodeksie cywilnym. W przyszłości natomiast rękojmia konsumencka stanie się odrębną i szczegółowo uregulowaną instytucją prawną przeniesioną do ustawy o prawach konsumenta.
Subiektywna i obiektywna zgodność towaru z umową
Projektowane zmiany przewidują odejście od stosowanych dotychczas zasad dotyczących wad fizycznych i prawnych towarów na rzecz określenia subiektywnych i obiektywnych warunków zgodności towaru z umową.
Subiektywna zgodność z umową to:
- wymóg spełnienia wszystkich oczekiwań klienta, które może on mieć na podstawie treści umowy zawartej ze sprzedawcą, w tym w szczególności ilość, rodzaj, jakość, kompletność i funkcjonalność towaru,
- przydatność do celu wskazanego przez konsumenta, o którym konsument powiadomił sprzedawcę, i który sprzedawca zaakceptował,
- dostarczenie towaru z wszelkimi akcesoriami i instrukcjami, zgodnie z umową sprzedaży
- zapewnienie aktualizacji zgodnych z umową.
Z kolei przez obiektywną zgodność z umową rozumie się sytuację, w której towar:
- nadaje się do celów, do jakich zazwyczaj używa się towarów tego rodzaju,
- odpowiada opisom i jakości próbek lub wzorów udostępnionych konsumentowi przed zawarciem umowy,
- jest dostarczony z takimi akcesoriami, opakowaniem i instrukcjami, których konsument może zasadnie oczekiwać,
- ma cechy, takie jak trwałość, właściwość czy posiadanie określonych funkcji, jakie są typowe dla towarów danego rodzaju i jakich konsument może zasadnie oczekiwać biorąc pod uwagę specyfikę towarów i publiczne oświadczenia (np. reklamy) sprzedawcy lub innych podmiotów zaangażowanych w obrót towarów, w tym producenta lub dystrybutora.
Zapewnienie aktualizacji
Co więcej, wymogi obiektywnej zgodności z umową nakazują również zapewnianie aktualizacji towarów z elementami cyfrowymi. Przez towary z elementami cyfrowymi rozumie się towary, które zawierają w sobie treści cyfrowe lub usługi cyfrowe (pliki, aplikacje itp.) lub są z nimi połączone w taki sposób, że brak tych treści cyfrowych lub usług cyfrowych uniemożliwiłby towarom pełnienie ich funkcji. Przykładem towarów z elementami cyfrowymi są smartfony, smartwatche, tablety itp. W odniesieniu do towarów tego typu, sprzedawca będzie zobowiązany do udostępniania konsumentowi aktualizacji, w tym aktualizacji zabezpieczeń, które są niezbędne do zachowania zgodności z umową przez te towary. Aktualizacje powinny być dostarczane przez m. in. przez okres, w którym konsument może tego zasadnie oczekiwać biorąc pod uwagę rodzaj i przeznaczenie towaru z elementami cyfrowymi.
Okres odpowiedzialności sprzedawcy
Zgodnie z założeniami Dyrektywy Towarowej, sprzedawca odpowiada za brak zgodności z umową istniejący w momencie dostawy towarów, który ujawnił się w ciągu dwóch lat od dnia dostawy, podobnie jak ma to miejsce obecnie w odniesieniu do rękojmi za wady fizyczne. Ustawa implementująca wydłuża jednak okres domniemania, że niezgodność z umową istniała w chwili wydania rzeczy; obecnie, kodeks cywilny stanowi, że okres tego domniemania wynosi jeden rok, podczas gdy po zmianach będą to dwa lata. Skoro więc okres odpowiedzialności za brak zgodności z umową będzie pokrywał się z okresem domniemania, że niezgodność istniała w chwili dostarczenia towaru, to oznacza, że aby skutecznie bronić się przed roszczeniami konsumentów, przez cały ten okres sprzedawca będzie musiał być w stanie wykazać, że niezgodność towaru z umową pojawiła się już po momencie dostawy. Wyjątkiem na tym tle jest sytuacja, w której domniemania nie można pogodzić ze specyfiką towarów lub charakterem braku zgodności z umową.
Hierarchia środków ochrony konsumenta
Dyrektywa Towarowa wprowadza swoistą hierarchię środków ochrony konsumenta. Polega ona na przyjęciu pewnej gradacji, czy też kolejności uprawnień konsumenta w przypadku niezgodności towarów z umową. W pierwszej kolejności konsument będzie uprawniony jedynie do żądania doprowadzenia do zgodności towaru z umową poprzez jego naprawę lub wymianę. Dopiero w przypadku gdy ten środek ochrony okaże się nieopłacalny, nieefektywny lub nie zostanie wykonany przez sprzedawcę, konsument będzie uprawniony, alternatywnie, do żądania proporcjonalnego obniżenia ceny lub rozwiązania umowy.
Żądanie doprowadzenia do zgodności z umową polega na wyborze między naprawą i wymianą towaru. Wybór ten należy do konsumenta. Sprzedawca może jednak odmówić wykonania środka ochrony wybranego przez konsumenta jeśli będzie on niemożliwy do wdrożenia lub będzie wiązał się z niewspółmiernymi kosztami biorąc pod uwagę wartość, jaką miałby towar, gdyby brak zgodności z umową nie wystąpił, znaczenie braku zgodności z umową, a także możliwość skorzystania z alternatywnego środka ochrony bez istotnych niedogodności dla konsumenta. Sprzedawca może także, z uwagi na wymienione wyżej okoliczności, odmówić zarówno wymiany towaru jak i jego naprawy, a więc odmówić doprowadzenia towaru do zgodności z umową. W takim przypadku, zaktualizują się równocześnie dwa dalsze uprawnienia konsumenta: do proporcjonalnego obniżenia ceny i do rozwiązania umowy. Konsument będzie także mógł posłużyć się tymi uprawnieniami, gdy pomimo próby naprawy lub wymiany niezgodność z umową występuje w dalszym ciągu bądź gdy brak zgodności z umową jest na tyle poważny, że uzasadnia natychmiastowe obniżenie ceny lub rozwiązanie umowy.
Naprawa lub wymiana towarów powinna być dokonana w sposób jak najmniej uciążliwy dla konsumenta, a zatem nieodpłatnie, w rozsądnym czasie od poinformowania przedsiębiorcy oraz możliwie bez istotnych niedogodności dla konsumenta. Odbiór wadliwego towaru od konsumenta dokonywany jest na koszt sprzedawcy. Ponadto, konsument nie jest zobowiązany do zapłaty za normalne użytkowanie towaru w okresie poprzedzającym wymianie.
Na korzyść sprzedawców przemawia przy tym okoliczność, że konsument nie będzie miał prawa do rozwiązania umowy, jeśli brak zgodności towaru z umową jest jedynie nieistotny. W przypadku zatem drobnych mankamentów towaru pozostanie doprowadzenie go do zgodności z umową przez naprawę lub wymianę, bądź ewentualnie obniżenie ceny. Warto jednak zauważyć, że to na sprzedawcy będzie spoczywał ciężar wykazania, że brak zgodności z umową ma charakter nieistotny.
Podsumowanie
Implementacja Dyrektywy Towarowej, która nastąpi zapewne w przeciągu najbliższych tygodni, wprowadzi szereg istotnych zmian w sprzedaży konsumenckiej oraz wymusi dostosowanie się do nich przez przedsiębiorców. Cel nowych uregulowań jest co prawda słuszny, ponieważ zakłada podwyższenie i ujednolicenie standardu ochrony konsumentów we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Tym niemniej bardzo krótkie vacatio legis wynoszące 14 dni spowoduje, że przygotowanie się do zmian przez przedsiębiorców oraz pierwsze przypadki reklamacji konsumenckich w nowym reżimie prawnym mogą odbywać się chaotycznie i nerwowo. Zdecydowanie warto więc zainteresować się nowymi regulacjami z wyprzedzeniem, aby dobrze poznać swoje prawa i obowiązki, a w konsekwencji uniknąć zbędnych sporów z konsumentami.
